Tον Οκτώβριο του 2005 είχα την ευκαιρία να επισκεφτώ και να φωτογραφίσω σε φιλμ τις Φυλακές Ανηλίκων Αυλώνα στην Αττική, συνοδεύοντας τους ανθρώπους του Νεανικού Πλάνου1.
Σκοπός της επίσκεψης ήταν η προβολή της ταινίας «Ξύλινη Κάμερα» (: Wooden Camera) από το Νεανικό Πλάνο σε συνεργασία με το σχολείο των φυλακών. Περάσαμε τους αρχικούς ελέγχους, τις κλειδαμπαρωμένες καγκελόπορτες και μπήκαμε στο σωφρονιστικό κατάστημα. Έναν εσώκλειστο χώρο όπου η στέρηση της ελευθερίας και η απομόνωση, νοείται ως τιμωρία και παραδειγματισμός των εγκλείστων.
Η ταινία ουσιαστικά αφηγείται την ιστορία δύο παιδιών. Τα δύο παιδιά συναντούν στο δρόμο τους ένα πτώμα πάνω στο οποίο βρίσκουν ένα πιστόλι και μια κάμερα. Το ένα από αυτά διαλέγει την κάμερα για παιχνίδι και το άλλο το πιστόλι. Μία κινηματογραφική αλληγορία που μπορεί να λάβει σάρκα και οστά στην καθημερινή ζωή.
Η δεκτικότητα των εγκλείστων στην ιδέα της προβολής της ταινίας ήταν εντυπωσιακή, όπως επίσης η θέληση τους να ποζάρουν μπροστά στην κάμερα για να τους φωτογραφίσω. Αναρωτιόμουν αν μ’ αυτόν τον τρόπο εξέφραζαν μία ενδόμυχη βούληση για επικοινωνία με την κοινωνία εκτός των φυλακών. Η προβολή της ταινίας πραγματοποιήθηκε με επιτυχία και μετά το τέλος της, ακολούθησε συζήτηση όπου η συμμετοχή των φυλακισμένων νέων υπήρξε σημαντική.
Η συντριπτική πλειοψηφία των κρατουμένων εκείνα τα χρόνια, ήταν υπόδικοι ή είχαν καταδικαστεί για μεγάλες ή μικρές κλοπές, κλοπές αυτοκινήτων - μοτοσυκλετών, κατοχή, εμπορία και χρήση ναρκωτικών. Οι αναξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης, η υπέρ-συσσώρευση ανθρώπων σε λίγα τετραγωνικά μέτρα, ο ασφυκτικός εγκλεισμός και η απουσία κοινωνικού ελέγχου στοιχειοθετούσαν το άβατο των φυλακών ανηλίκων.
Καταστάσεις που δεν τιμούν τη σύγχρονη νεοελληνική πραγματικότητα και είναι πρωτόγνωρες για οποιονδήποτε άνθρωπο εισέρχεται στις φυλακές, ως επισκέπτης ή οτιδήποτε άλλο. Aπό το 1989 άλλωστε, ο νομοθέτης επιχείρησε να αποφορτίσει την αρνητική σημασία της λέξης από το ιδεολογικό της περιεχόμενο και αντικατέστησε τον όρο φυλακή από την ευφημιστικότερη ορολογία κατάστημα κράτησης. Ειδικότερα και σύμφωνα με το άρθρο 17 του ν. 1851/1989 τα καταστήματα κράτησης διακρίνονται σε γενικά, ειδικά και θεραπευτικά. Στα τύπου Α κρατούνται οι υπόδικοι, οι κρατούμενοι για χρέη και οι κατάδικοι σε ποινή φυλάκισης έως πέντε χρόνια. Στα τύπου Β κρατούνται όλοι οι υπόλοιποι. Ειδικά καταστήματα χαρακτηρίζονται τα καταστήματα νέων και τα κέντρα ημι-ελεύθερης διαβίωσης (άρθρο 19), ενώ τα θεραπευτικά καταστήματα διακρίνονται σε γενικά νοσοκομεία, σε θεραπευτήρια για ψυχασθενείς και σε ειδικά καταστήματα για τοξικομανείς (άρθρο20). Παρότι έχουν περάσει πάνω από είκοσι-πέντε χρόνια, οι καταστάσεις στις ελληνικές φυλακές δεν διαμορφώθηκαν ανάλογα με τις ανθρωπιστικές επιδιώξεις του νομοθέτη.
Οι φυλακές ανηλίκων και γενικότερα οι φυλακές θεωρούνται θέμα ταμπού προς συζήτηση στη νεοελληνική κοινωνία κι αποτελεί ένα διαχρονικό μυστικό των νεοελληνικών κυβερνήσεων σχετικά με τις υποχρεώσεις τους για την τήρηση, το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κοινό μυστικό που οδηγούσε σε συνεχείς καταδίκες από το ευρωπαϊκό δικαστήριο - για το άρθρο 3 της ευρωπαϊκής σύμβασης δικαιωμάτων ανθρώπου - σχετικά με τις απαράδεκτες συνθήκες κράτησης και υπερπληθυσμού ανθρώπινων ζωών στις ελληνικές φυλακές. Αυτό που με λίγα λόγια αποκαλείται αποθήκες - χωματερές σωμάτων και ψυχών.
Το πρόβλημα του υπερπληθυσμού στις ελληνικές φυλακές είναι διαχρονικό. Το 1999 η χωρητικότητα των φυλακών ανέρχονταν στα 4.502 άτομα ενώ οι κρατούμενοι τους 7.280, αντίστοιχα το 2002 σε 5.284 με 8.507 κρατούμενους.2
Στις μέρες μας οι αριθμοί μαρτυρούν ότι ενώ οι επίσημες θέσεις στα σωφρονιστικά ιδρύματα ανέρχονται στις 9.886, το σύνολο των φυλακισμένων υπολογίζεται πως υπερβαίνει τις 12.500!
Οι περισσότεροι διαμορφωτές της κοινής γνώμης και η πλειοψηφία των δημοσιογράφων, επί σειρά ετών αδιαφορούσαν για ένα τόσο σημαντικό φαινόμενο. Όταν έπρεπε να θίξουν την Εξουσία δεν το έκαναν, λογαριάζοντας ιδιοτελώς το κάθε τι, επιδεικνύοντας αγνωστικισμό και ανεπάρκεια. Ορισμένοι από αυτούς σήμερα συνεχίζουν να μιλάνε με το σύνδρομο της αυθεντίας χωρίς να έχουν ασκήσει δημόσια αυτοκριτική για την οπισθοδρομική τους στάση σε τόσο σημαντικά κοινωνικά ζητήματα.
Συχνά ακούγεται η φράση από ορισμένους, "οι ανήλικοι που πάνε στη φυλακή είναι αυτοί που έχουν διαπράξει φόνο", η οποία αγνοεί επί της ουσίας την ταξική διάσταση του "σωφρονιστικού συστήματος". Μία φράση τραγικά μονοδιάστατη που απλώς αναπαράγει σκοταδιστικά στερεότυπα. Αντί για κοινωνική πολιτική στην πρόληψη της παραβατικής συμπεριφοράς και τη μέριμνα για επανένταξη στην κοινωνία, χρηματοδοτούνταν για πολλά χρόνια η κατασκευή νέων φυλακών χωρίς όμως να προβλέπεται σε αυτές τις νέες κατασκευές η βελτίωση των συνθηκών εγκλεισμού. Το αντίθετο μάλιστα.
Οι συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές οδηγούν στην ποινικοποίηση της φτώχειας και παράγουν φυλακή μέσα από τη φυλακή. Είναι πλέον σαφές ότι το θέμα αφορά γενικότερα, στις συνθήκες ζωής στις ελληνικές φυλακές και κατ’ επέκταση στα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα.
Οι παραβιάσεις δικαιωμάτων που έχουν συμβεί υπό το καθεστώς «ειδικών συνθηκών» και στο όνομα ενός αόριστου «εθνικού συμφέροντος», θυμίζουν τακτικές ολοκληρωτικών καθεστώτων. Σαφέστατα οι πληροφορίες για τις ζωές των άλλων δεν μπορούν να κυκλοφορούν στα γραφεία πληροφόρησης των κοινοβουλευτικών κομμάτων διότι τότε μοιάζουν με κακεντρεχές κουτσομπολιό που σκοπέυει στην εκπλήρωση ιδιοτελών συμφερόντων μέσω λασπολογιών. Παράλληλα η διαρκής επίκληση της επικινδυνότητας επέφερε αυθαιρεσία από τη μεριά των θεσμών, καθώς με άλλοθι αυτήν άνοιξε ο δρόμος για τον εξοστρακισμό και τον εξοβελισμό ανθρώπων όπως επίσης και την εντατικοποίηση της καταστολής.
Στα πλαίσια εφαρμογής ενός ειδικού δικαίου εσωτερικού εχθρού εντάθηκε η προσπάθεια στοχοποίησης του πολιτικού λόγου ενός ευρύτερου κοινωνικού χώρου ελευθεριακού πνεύματος, ανεξαρτήτως των διαφορετικών πρακτικών που ακολουθούσαν οι επιμέρους πολιτικές ομάδες. Φαινόμενο που είχε ήδη ξεκινήσει να αποτυπώνεται από την εποχή των διαδηλώσεων και των κινημάτων ενάντια στην παγκοσμιοποίηση.
Η προαναφερόμενη απόπειρα ποινικοποίησης του πολιτικού λόγου ουσιαστικά μεταφράζεται σε φακέλους και χαρακτηρισμούς από τις κρατικές υπηρεσίες, προβλήματα στους εργασιακούς χώρους από την εσκεμμένη διαρροή πληροφοριών κρατικών υπαλλήλων που σχετίζονται με τα προαναφερόμενα φακελώματα, εκατοντάδες φυλακίσεις με πολιτικά χαρακτηριστικά και τελικά διάλυση πολλών ζωών. Μία πολιτεία που θέλει να ισχυρίζεται πως σέβεται τα δικαιώματα των ανθρώπων της, οφείλει τουλάχιστο να δημοσιοποιεί τα στοιχεία των παρακολουθήσεων και των διώξεων που έχουν συμβεί κατά τη διάρκεια περιόδων «ειδικών συνθηκών». Να σέβεται το δικαίωμα στη ζωή.
Σημειώσεις:
1. Χαρακτηριστικό παράδειγμα που έχει συμβεί τα τελευταία χρόνια, είναι η απαξίωση των αγροτικών σωφρονιστικών καταστημάτων. Στην Ελλάδα λειτουργούν συνολικά 34 φυλακές, 4 εκ των οποίων είναι αγροτικές: της Αγιάς, της Κασσαβέτειας, της Κασσάνδρας και της Τίρυνθας. Οι αγροτικές εκτάσεις που τους ανήκουν - με το επιχείρημα της αποσυμφόρησης και στο όνομα της κρίσης - επιχειρήθηκαν να ξεπουληθούν (π.χ. τα 915 στρέμματα εύφορης γης στην Κασσάνδρα της Χαλκιδικής) κι έτσι να μετατραπούν σε φυλακές κλειστού τύπου.3 Η δημιουργία παραγωγικών σωφρονιστικών κοινοτήτων (προσανατολισμού καλλιτεχνικής και αγροτικής εκπαίδευσης, οικοτεχνίας κ.τ.λ.) θα μπορούσε να ωθήσει την τραγική κατάσταση των φυλακών προς την κατεύθυνση της λογικής του σωφρονισμού. Ο κρατούμενος χρειάζεται να έχει δυνατότητα εκπαίδευσης, παραγωγής, προσφοράς, συνεργασίας, κοινωνικοποίησης, ώστε να πληρούνται οι προϋποθέσεις για τη λήψη των κατάλληλων εφοδίων και να δημιουργεί μόνος του τις συνθήκες για την ώρα της ομαλής του ένταξης στο κοινωνικό σύνολο.
2. Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το κείμενο έχουν εκτεθεί στο δημόσιο χώρο κατά τη διάρκεια του 8ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους (Δεκέμβριος 2005) και στον πολυ-πολιτισμικό χώρο "Cosmos of culture" (Αθήνα, Απρίλιος - Μάιος 2007).
Διαδικτυακές πηγές:
1. https://neanikoplano.wordpress.com/
2. www.nchr.gr
3. http://urbanpoints.blogspot.gr/2015/03/blog-post_71.html
Texto y fotografías de ©Dimitris V. Geronikos
Κείμενο - φωτογραφίες: ©Δημήτρης Β. Γερονίκος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου