Παρασκευή 8 Νοεμβρίου 2019

El Capricho [: Το Καπρίτσιο], ένας ιστορικός καλλιτεχνικός κήπος του 18ου αιώνα

 
Το Καπρίτσιο θα μπορούσε να είναι τίτλος ντοκυμαντέρ για την κατάσταση και τη διαχείριση που βιώνουν ορισμένα νεοελληνικά πάρκα. Στην πραγματικότητα όμως, το πάρκο “El Capricho” είναι ένας ιστορικός και καλλιτεχνικός κήπος της Μαδρίτης, που εκτείνεται σε έκταση 140 στρεμμάτων στη συνοικία Alameda de Osuna της περιοχής Barajas, βορειανατολικά του κέντρου της ισπανικής πρωτεύουσας. Δημιουργήθηκε από τη Δούκισσα της Οσούνα, μεταξύ 1787 και 1839, για να πραγματοποιήσει μια συγκεκριμένη επιθυμία της: έναν ιδιωτικό κήπο που αναδυκνείεται μέσα από θεματικούς χώρους, όπου οι δούκες μπορούσαν να ψυχαγωγηθούν και πραγματοποιήσουν τις φαντασιώσεις τους, του δέκατου όγδοου αιώνα.1

 
Ο κήπος περιέχει τρία διαφορετικά στυλ: το parterre ή γαλλικό κήπο, το αγγλικό τοπίο και το ιταλικό giardino. Στο προαστιακό αυτό ενδιαίτημα, καλλιτέχνες όπως ο συνθέτης Boccherini ή ο ζωγράφος Goya εργάστηκαν στους χώρους του, όπου για παράδειγμα ο Goya ζωγράφισε τους πίνακες El Columbio” και “La pradera de San Isidro”.
Είναι ένας κήπος που επισημαίνεται σε αγγλικές, γαλλικές, και ιταλικές αναφορές, ήδη από την εποχή που δημιουργήθηκε. Αναφορές που αντικατοπτρίζουν τις καλλιτεχνικές επιρροές των σχεδιαστών του, καθώς αποτελεί το μοναδικό κήπο ρομαντισμού που υπάρχει στη Μαδρίτη με σημαντικά πολιτιστικά χαρακτηριστικά και στοιχεία κηποτεχνίας όπως λαβύρινθοι από θάμνους, ρυάκια και λίμνες μέσα στα οποία ζουν κύκνοι, πάπιες και άλλα ζώα.


Το στοιχείο του λαβύρινθου στο πάρκο "El Capricho" είναι εμφανές και καταλαμβάνει πρωταγωνιστικό ρόλο. Λαβυρίνθια διαγράμματα μέσα σε κήπους, συναντούμε στους διαφορετικούς πολιτισμούς και θρησκείες από τους προϊστορικούς ακόμα χρόνους. Στην Αρχαιότητα αντιπροσωπεύει το σπίτι του Δαίδαλου και ταυτίζεται με τον μύθο του Θησέα και του Μινώταυρου. Από το δέκατο πέμπτο αιώνα ο λαβύρινθος εμφανίζεται ως διακοσμητικό μοτίβο στην κηποτεχνία, εξακολουθώντας να εμφανίζει ισχυρό συμβολικό χαρακτήρα. Για κάποιους στοχαστές ο Λαβύρινθος συμβολίζει το ασυνείδητο, το λάθος και την απόσταση από την πηγή της ζωής, ενώ για άλλους χρησίμευε για την υπεράσπιση της αρχικής πρόσβασης στην ιερότητα, την αθανασία και την απόλυτη πραγματικότητα.

 
Ο λαβύρινθος του "El Capricho" αναπαράγει τον αισθητικό, διακοσμητικό χαρακτήρα της στιγμής και ανταποκρίνεται στo ρομαντικό ρυθμό που είναι παρόν σε όλον τον κήπο. Επαναφυτεύθηκε το έτος 1987 με βάση τον αρχικό σχεδιασμό του 1870, και σχηματίστηκε με φυτά Δάφνης (Laurus nobilis L.), σκούρο πράσινο πολυετή θάμνο, κατάλληλο για το σχηματισμό υψηλών φραχτών. Η ελάχιστη διαδρομή προς το κέντρο είναι 370 μέτρα και η έξοδος από αυτόν 319 μ..


Την εποχή που δημιουργήθηκε ο κήπος, αναδύονταν στην Ευρώπη το πολιτιστικό ρεύμα του ρομαντισμού με σαφείς άλλωστε επιρροές στο κηποτεχνικό του μοτίβο. To επίθετο “ρομαντικός” - όπως και ο όρος “ρομαντισμός”, που γεννήθηκε στην Αγγλία - δήλωνε αρχικά ένα τοπίο ειδυλλιακό, γραφικό, που η θέα του συγκινούσε τον παρατηρητή. Πολύ σύντομα, μια ολόκληρη αισθητική “σχολή”στη Γερμανία αναφέρονταν με επιμονή σε ό,τι ονόμαζε “ρομαντικό”. Απορρίπτοντας την κλασσική αισθητική (συμπεριλαμβανομένης κι εκείνης που επικρατούσε στη Γαλλία), κήρυττε την επιστροφή στις ρίζες των ευρωπαϊκών εθνικών πολιτισμών, οι οποίοι θα επανεύρισκαν έτσι την αρχική καθαρότητά τους, εκείνη δηλαδή που είχαν κατά το Χριστιανικό Μεσαίωνα. Βαθμιαία, οι αντιπαραθέσεις πήραν συγκεκριμένη μορφή: τον αρχαϊκό, ειδωλολατρικό, νοτιοευρωπαϊκό κλασσικισμό εκτόπισε ο μεσαιωνικός, βορειοευρωπαϊκός ρομαντισμός.2


To πάρκο κρύβει ένα ακόμη μυστικό: τη διάσημη αποθήκη του στη θέση Jaca, ένα θύλακα του Εμφυλίου Πολέμου, μοναδικό στην Ευρώπη για την τρέχουσα κατάσταση διατήρησής του, που στέγασε το αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού του Κέντρου. Το καταφύγιο - των 2.000 τετραγωνικών μέτρων βρίσκεται 15 μέτρα κάτω από τη γη και μπορεί να αντέξει έως και 100 κιλά βόμβες - χτίστηκε μέσα στο πάρκο γύρω στο 1937, εκμεταλλευόμενο τη μακρινή του ακόμα απόσταση από το μέτωπο του πολέμου, τις καλές επικοινωνίες του και τις δασικές εκτάσεις που ευνοούν ως κατάσταση το καμουφλάζ.3


Μετά από δεκαετίες εγκατάλειψης, το 1974 αγοράστηκε από το Δήμο Μαδρίτης και το 1985 ανακυρήχθηκε σε Αγαθό Πολιτιστικού Ενδιαφέροντος. Από το 2005 γιορτάζονται οι εποχές Άνοιξης, Καλοκαιριού και Φθινοπώρου, με συναυλίες, θέατρο και χορό. Ενώ από το Μάιο του 2016, επίσης είναι επισκέψιμος ο χώρος που αποτελούσε το κεντρικό γραφείο του Δημοκρατικού Στρατού στη Μαδρίτη, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου.

 
Με μια μόνο βόλτα στον ιστορικό κήπο, εύκολα γίνεται αντιληπτή η άρτια οργάνωση των υπηρεσιών διαχείρισής του, ενώ εντυπωσιάζει θετικά η πληθώρα ζωγράφων που δημιουργούν μέσα του. Επίσης, συναντούμε ιστορικές και περιβαλλοντολογικές ξεναγήσεις, εκπαιδευτικά σεμινάρια εικαστικών για παιδιά, νέους κι ενήλικες, κηποτέχνες που φροντίζουν τα φυτά, κοινωνικές εκδηλώσεις, και πολλούς επισκέπτες όλων των ηλικιών. Πρόκειται για ένα ζωντανό κύτταρο ιστορίας και αναψυχής άνω των διακοσίων ετών, με μεγάλη επισκεψιμότητα και αγάπη από τους Μαδριλένιους και όχι μόνον αυτούς.
Το πάρκο El Capricho είναι προσβάσιμο στα κύρια τμήματά του, από ανθρώπους με μειωμένη κινητικότητα.

 
Τον Οκτώβριο του 2017 και Δεκέμβριο του 2018 που επισκέφτηκα το προαναφερόμενο πάρκο, έμεινα με την εικόνα ότι ως οικοσύστημα αποτελεί ένα ωραίο παράδειγμα για το πως μία δημοτική αρχή μπορεί να διαχειρίζεται προς όφελος της κοινωνίας ένα αγαθό δημοσίου συμφέροντος. Η επικαιρότητα μιας τέτοιας διαχείρισης στις μέρες μας είναι πολύ σημαντική, καθώς είναι γεγονός ότι ο ρομαντισμός πλέον αφορά στο παρελθόν. Στους καιρούς μας, ενδυναμώνεται η πολιτική φιλοσοφία που αφορά στην υπαρξιακή σχέση του ανθρώπινου είδους με τη βιωσιμότητα του πλανήτη γη σε συνάρτηση με την τεχνολογική επανάσταση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου και την κλιματική έκτακτη ανάγκη.


 
Ο τρόπος με τον οποίο ένα πάρκο μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο και να λειτουργήσει ως εφαλτήριο για τη βελτίωση του βιωτικού επιπέδου, ως χώρος ολοκλήρωσης των κοινωνικών σχέσεων κι επαφής με τη φύση, ως κοινωνικό εργαστήριο που προωθεί την εκπαίδευση και ψυχαγωγία των χρηστών του, με έμφαση σε τέχνη & πολιτισμό, αθλητισμό & προστασία του περιβάλλοντος, αυτοδιαχείριση γης & ελεύθερου χρόνου. 
Δημόσιοι χώροι ως κοινά αγαθά δηλαδή, όπου οι άνθρωποι μπορούν να εκπαιδεύονται καθημερινά, προκειμένου να αντιλαμβάνονται τη σημασία των πληγών που έχουμε ως είδος προκαλέσει στον πλανήτη.

 
Το “El Capricho” είναι ένα από αυτά τα ιστορικά πάρκα που λειτουργούν ως οικοσυστήματα μέσα στα οποία μπορεί να επικαιροποιείται ο ρόλος του ανθρώπου για να προστατεύσει το περιβάλλον και τους φυσικούς του πόρους, ανατρέποντας θεωρίες του παρελθόντος που λογάριαζαν τους προαναφερόμενους πόρους ως συντελεστή παραγωγής και μόνον αυτό.
Λειτουργεί ως απάντηση στην κρίσιμη ερώτηση: Τι θέλουμε; Nα επιβιώνουμε ρουφώντας με λαίμαργο τρόπο τους φυσικούς πόρους ή να ζούμε σε αειφόρο σχέση με τα οικοσυστήματα που μας φιλοξενούν;

 
Πηγές:
2. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica, 2007: Ρομαντισμός, σελ. 76-81., τεύχος 45, Αθήνα.

Για να δείτε περισσότερες φωτογραφίες και να διαβάσετε το κείμενο σε άλλη γλώσσα, μπορείτε να ακολουθήσετε τους συνδέσμους:

Λήψη φωτογραφιών στο οικοσύστημα του ιστορικού καλλιτεχνικού κήπου El Capricho, στη Μαδρίτη.
Κείμενο – Φωτογραφίες: © Δημήτρης Β. Γερονίκος

El Capricho, un jardín histórico artístico del siglo XVIII


El Capricho podría ser el titulo de un documental sobre la situación y la administración que viven algunos parques griegos. En realidad, sin embargo, el parque El Capricho es un jardín histórico y artístico de Madrid, que se extiende sobre un área de 14 hectáreas en el barrio de Alameda de Osuna en la zona de Barajas, al noreste del centro de la capital española. Fue creado por la duquesa de Osuna, entre 1787 y 1839, para realizar un deseo particular: un jardín privado que recuerda a los lugares temáticos donde los duques podían entretener y realizar sus fantasías del siglo XVIII.1


 
El jardín ofrece tres estilos diferentes: el parterre o el jardín francés, el paisaje inglés y el “giardino” italiano. Εn este hábitat suburbano artistas como el compositor Boccherini o el pintor Goya han trabajado en sus espacios donde, por ejemplo, Goya pintó las pinturas "El Columbio" y "La pradera de San Isidro".
Es un jardín que se destaca en referencias en inglés, francés e italiano desde el momento en que fue creado. Informes que reflejan las influencias artísticas de sus diseñadores, ya que es el único jardín romántico de Madrid con importantes características culturales y de jardinería como laberintos de arbustos, arroyos y lagos donde viven cisnes, patos y otros animales.


El elemento del laberinto en El Capricho es prominente y juega un papel principal. Encontramos esquemas laberínticos en diversas culturas y religiones desde épocas prehistóricas. En la Antigüedad representa la casa de Dédalo y se identifica con el mito de Teseo y el Minotauro. A partir del siglo XV aparece como motivo ornamental en jardinería, aunque aún con un fuerte carácter simbólico. Para algunos pensadores el Laberinto simboliza el inconsciente, el error y el alejamiento de la fuente de la vida, mientras que para otros servía para defender el acceso inicial a la sacralidad, la inmortalidad y la realidad absoluta.

   
El laberinto de “Εl Capricho” reproduce el carácter estético, ornamental del momento y responde al ritmo romántico que está presente en todo el jardín. Se volvió a plantar en el año 1987 siendo fieles al diseño original de 1870, se ha creado con laurel (Laurus nobilis L.), arbusto perenne de color verde oscuro, idóneo para la formación de setos altos. El recorrido mínimo hasta el centro es de 370 metros y de 319 m. para salir de él.

 
En la época en que se creó el jardín, el flujo cultural del romanticismo surgió en Europa, con claras influencias en el motivo de la jardinería. El adjetivo "romántico", como la palabra "romanticismo", nacido en Inglaterra, originalmente declaró un paisaje idílico y pintoresco, cuya vista tocó al observador. Pronto, toda una "escuela" estética en Alemania hacia referencia constante al estilo "romántico". Rechazando la estética clásica (incluida la que prevalece en Francia), predicando un retorno a las raíces de las culturas nacionales europeas, que reinventaría así su pureza original, es decir, que tenían en la Edad Media cristiana. Poco a poco, las controversias tomaron una forma específica: lo arcaico, idólatra y el clasicismo del sur de Europa fueron desplazados por el romanticismo medieval del norte de Europa.2


El parque esconde un secreto más: su famoso búnker de la Posición Jaca, un enclave de la Guerra Civil único en Europa por su estado actual de conservación que alojó el Cuartel General del Ejército Republicano del Centro. El refugio - de 2.000 metros cuadrados, situado a 15 metros bajo tierra y capaz de resistir bombas de hasta 100 kilos - fue construido en el parque alrededor de 1937, aprovechando su situación lejana al frente de guerra, sus buenas comunicaciones y el arbolado propicio para el camuflaje.3



Tras décadas de abandono, en 1974 fue comprado por el Ayuntamiento de Madrid y en 1985 fue declarado Bien de Interés Cultural. Desde 2005, se han celebrado las temporadas de primavera, verano y otoño, con conciertos, teatro y danza. A partir de mayo de 2016, también se puede visitar el sitio que fue la oficina central del Ejército Demócrata en Madrid durante la Guerra Civil.


Con solo un paseo por el jardín, es fácil ver la buena organización y gestión de sus servicios, mientras que impresiona positivamenete la gran cantidad de pintores. También hay visitas guiadas históricas y medioambientales, seminarios de arte para niños, jóvenes y mayores, jardineros que cuidan las plantas, eventos sociales y muchos visitantes de todas las edades. Es una célula viva de la historia y la recreación, con vida más de dos siglos, muchas visitas y orgullo de los madrileños y no solo de ellos.
El parque “El Capricho” es accesible a personas con movilidad reducida en las partes principales del mismo.


En octubre de 2017 y diciembre de 2018, cuando visité el parque de El Capricho, me quedé con la imagen que como ecosistema es un buen ejemplo de cómo una autoridad municipal puede gestionar un bien de interés público en beneficio de la sociedad. La puntualidad de tal gestión hoy en día es muy importante, ya que es cierto que el romanticismo es tiempo pasado. En los nuestros tiempos, se está fortaleciendo la filosofia política sobre la relación existencial de la especie humana con la viabilidad del planeta tierra en relación con la revolución tecnológica, el calentamiento global y la emergencia climática.


La forma que un parque puede jugar un papel importante y actuar como un trampolín para mejorar los estándares de vida, como un lugar para integrar las relaciones sociales y el contacto con la naturaleza, como un laboratorio social que promueve la educación y el entretenimiento de sus usuarios, con énfasis en arte y cultura, deporte y protección del medio ambiente, auto-gestión de la tierra y el ocio. Espacios públicos como bienes comunes, donde las personas pueden ser entrenadas diariamente para percibir el significado de las heridas que causamos como especie en el planeta.

 
El Capricho es uno de estos parques históricos que funcionan como ecosistemas en los cuales los roles humanos pueden actualizarse para proteger el medio ambiente y los recursos naturales, mediante el derrocamiento de teorías del pasado que explican los recursos mencionados anteriormente como un factor de producción y solo esto.
Funciona como respuesta a la pregunta crítica. ¿Que queremos? ¿sobrevivir mediante la recolección de recursos naturales o vivir en una relación sostenible con los ecosistemas que nos albergan?

 
Fuentes:
2. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica, 2007: Ρομαντισμός, σελ. 76-81., τεύχος 45, Αθήνα.

Para ver más fotografías y leer el texto en otro idioma, usted puede seguir los enlaces:

Quiero dar las gracias a Nani Chaparro para las observaciones y correcciones que ha hecho en la traducción española del texto.

Las fotografías han sido realizadas en el ecositema del Jardín histórico artístico El Capricho, en Madrid.
Fotografías y texto: © Dimitris V. Geronikos

El Capricho [: The Caprise], an historic artistic garden of the 18th century


El Capricho” could be the title of a documentary about the situation and administration that some Greek parks live. In reality, however, “El Capricho” Park is an historic and artistic garden in Madrid, which extends over an area of 14 hectares in the neighborhood of Barajas that is called Alameda de Osuna, at the northeast of the center of the Spanish capital. It was created by the Duchess of Osuna, between 1787 and 1839, to realize her particular desire: a private garden emerging through thematic spaces where the dukes could entertain themselves and realize their fantasies of the eighteenth century.1



The garden contains three different styles: the flowerbed or the French garden, the English landscape and the Italian “giardino”. In this suburban habitat, artists such as Bocherrini the composer and Goya the painter, worked in its spaces. Where, for example Goya painted "El Columbio" or "La Pradera de San Isidro".
It is a garden that stands out in English, French and Italian references from the moment that was created. Reports that reflect the artistic influences of its designers, as it is the only romantic garden in Madrid with important cultural and gardening characteristics such as maze of shrubs, streams and lakes where swans, ducks and other animals live.


The element of the maze in the garden is prominent and plays a leading role. We find labyrinthine schemes in diverse cultures and religions since prehistoric times. In Antiquity it represents the house of Daedalus and is identified with the myth of Theseus and the Minotaur. Since the fifteenth century it appears as an ornamental motif in gardening, although still with a strong symbolic character. For some thinkers the Maze symbolizes the unconscious, the error and the distance of the source of life, while for others it served to defend the initial access to sacredness, immortality and absolute reality.



The maze of “El Capricho” reproduces the aesthetic. ornamental character of the moment and responds to the romantic rhythm that is present throughout the garden. It was planted again in 1987, being faithful to the original design of 1870. It was created with laurel (Laurus nobilis L.), a dark green perennial shrub, ideal for the formation of tall hedges. The minimum route to the center is 370 meters and 319 m. to get out of it.


At the time that this garden was created, the cultural flow of romanticism arose in Europe, with clear influences on the motive of gardening. The adjective "romantic", like the word "romanticism", born in England, originally declared an idyllic and picturesque landscape, whose sight touched the observer. Soon, a whole aesthetic "school" in Germany made constant reference to the "romantic" style. Rejecting classical aesthetics (including the one prevailing in France), it preached the return to the roots of European national cultures, which would reinvent their original purity, that they had during Christian Middle Ages. Gradually, the controversies took a specific form: the archaic, idolatrous of Southern European classicism was displaced by the medieval romanticism of northern Europe.2



The park hides one more secret: its famous bunker of the Jaca Position, an enclave of the Civil War, unique in Europe for its current state of conservation that housed the headquarters of the Republican Army Center. The refuge of 2,000 square meters, located 15 meters underground and capable of withstanding bombs up to 100 kilos - was built in the park around 1937, taking advantage of its distance from the war front, its good communications and the trees suitable for camouflage.3


After decades of abandonment, it was bought by the City Council of Madrid in 1974 and during 1985 it was declared a Common Good of Cultural Interest. Since 2005, the spring, summer and autumn seasons have been celebrated, with concerts, theater and dance. As of May 2016, you can also visit the site that was the central office of the Democratic Army in Madrid during the Civil War.


By merely walking in the garden, it is easy to see the good organization and management of its services, while the large number of painters who create within it, impresses us positively. There are also historical and environmental guided tours, art seminars for children, young and old people, gardeners who care for plants, social events and many visitors of all ages. It is a living cell of history and recreation, with more than two centuries of life, many visits and love of the people of Madrid as well as everybody.
The park “El Capricho” is accessible to people with reduced mobility in the main parts of it.



In October 2017 and December 2018, when I visited El Capricho Park, I was left with the image that is an ecosystem good example of how a municipal authority can manage a public interest good for the benefit of society. The timeliness of such management today is very important, since it is true that romanticism refers to the past. In our times, political philosophy –on the existential relationship of the human being species with the viability of planet earth in relation to the technological revolution, global warming and climate emergency– is being strengthened.


In this way that a park can play an important role and act as a springboard to improve living standards, as a place to integrate social relationships and contact with nature, as a social laboratory that promotes education and entertainment of its users, with an emphasis on art and culture, sport and environmental protection, self-management of land and leisure. Public spaces are considered to be common goods, where people can be trained daily to perceive the meaning of the wounds we cause as a species on the planet.


El Capricho” is one of these historical parks that function as ecosystems in which human roles can be updated to protect the environmental and natural resources, by overthrowing theories of the past that explain the resources mentioned above as mere factor of production and only this.
It works in response to the critical question. What do we want? Survive by growing greedy with natural resources or live in a sustainable relationship with the ecosystems that house us?



Sources:
2. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica, 2007: Ρομαντισμός, σελ. 76-81., τεύχος 45, Αθήνα. 

If you like to see more photos and read the text in other language you can follow the links:

I would like to thank Paraskevi Giannouzi for the corrections and observations that has made in English translation of the text.


The photos are taken in the ecosystem of historical artistic garden “El Capricho”, in Madrid.
Text and photos by © Dimitris V. Geronikos.