Días y noches en la radiotelevisión griega (ERT) - Ημέρες και νύχτες στην Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση (ΕΡΤ) - Days and nights in Greek radiotelevision (ΕRT)

Όποιος δεν φοβάται το πρόσωπο του τέρατος, πάει να πει ότι του μοιάζει. Και η πιθανή προέκταση του αξιώματος είναι, να συνηθίσουμε τη φρίκη, να μας τρομάζει η ομορφιά.¹

30 Ιουλίου 1978 - Μάνος Χατζιδάκις

Είναι απόγευμα, βρίσκομαι στο σπίτι των γονιών μου  κοντά στη θάλασσα κι ακούω ραδιόφωνο.

Ακούω το δίκτυο ελληνικής ραδιοφωνίας ενώ παράλληλα εργάζομαι με τις φωτογραφίες που έχω λάβει το προηγούμενο χρονικό διάστημα στο ραδιομέγαρο και στον κήπο της Ελληνικής Ραδιοφωνίας Τηλεόρασης.

Συνειδητοποιώ πως από τις 11 Ιουνίου δύο χιλιάδες δεκατρία ζούμε ένα κοσμοϊστορικό γεγονός παγκόσμιας εμβέλειας.

Μέχρι πρόσφατα στην ιστορία δεν είχε υπάρξει κλείσιμο δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών μέσων από το ίδιο το κράτος που τα διαχειρίζεται. Στην ουσία το ραδιόφωνο και η τηλεόραση αποτελούν δύο πολύ σημαντικά μέσα διάδοσης του πολιτισμού αλλά και δημοσίων σχέσεων ενός κράτους, σε τελική ανάλυση της κάθε κυβέρνησης που διαχειρίζεται τις τύχες του.

Εξετάζοντας την οικονομική πλευρά του θέματος έχει ενδιαφέρον να αναφερθεί πως από το 1989 που εκπέμπουν τα ιδιωτικά κανάλια στη χώρα δεν έχουν πληρώσει ούτε 1 ευρώ για τη χρήση των ραδιοτηλεοπτικών συχνοτήτων, αφήνοντας τρύπα στα δημόσια ταμεία πάνω από 300 εκατομμύρια ευρώ ετησίως.

Με λίγα λόγια το κάθε ιδωτικό κανάλι κοστίζει 50 ευρώ μηνιαίως στο κάθε νοικοκυριό. Από την άλλη μεριά του νομίσματος τα 4.20 ευρώ/μήνα, που πλήρωνε το κάθε νοικοκυριό ως ανταποδωτικό τέλος για τη λειτουργία των δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών μέσων, είναι το χαμηλότερο ποσό σε όλη την Ευρώπη. 

Αυτή η πολιτική του λουκέτου έχει ως αποτέλεσμα την απόλυση χιλιάδων υπαλλήλων, την προϊούσα εξαφάνιση πολλών ιδιωτικών εταιρειών παραγωγής, την κατάργηση των δύο από τις πέντε κρατικές ορχήστρες που έχουμε στην Ελλάδα (δηλαδή το 40%) και μιας από τις δύο δημόσιες χορωδίες της χώρας! Ενώ το μέλλον δε του ιστορικού αρχείου της ΕΡΤ είναι άγνωστο… 

Οι χρόνιες διοικητικές και εργασιακές ιεραρχίες, οι βυζαντινισμοί και η γραφειοκρατία των διαδρόμων του ραδιομεγάρου, τα ρουσφέτια και οι διευκολύνσεις – για την εκπλήρωση ιδιοτελών συμφερόντων των εκάστοτε κυβερνήσεων – καταπλακώθηκαν μέσα στα ερείπια της γκρεμισμένης ραδιοτηλεοπτικής δομής από τον ξαφνικό θάνατο που της επιφύλασσε η ίδια κυβερνητική πολιτική.

Ταυτοχρόνα συμβαίνει πρώτη φορά ένα ενεργό τμήμα των εργαζομένων να έχει πάρει στα χέρια τους τη διαχείριση των προαναφερόμενων μέσων επικοινωνίας. Σταδιακά αυτό το ενεργό τμήμα αντικατέστησε κάθε προηγούμενη διοικητική, εργασιακή και πολιτική ιεραρχία στην επιλογή και αξιολόγηση των ειδήσεων καθώς και στη διαμόρφωση της πολιτικής προγράμματος. 

Ενδεχομένως τα δειλά βήματα προς την αυτοδιαχείριση - όσων παρέμειναν στο ραδιομέγαρο προκειμένου να δώσουν την τελική μάχη -  να ήταν πιο ρηξικέλευθα κι αποτελεσματικά για το πολυσυζητημένο άνοιγμα της αυτοοργανωμένης Ε.Ρ.Τ. στην κοινωνία, αν εξαρχής είχαν περισσότερη αποφασιστικότητα, αμεσότερη και πιο αμφίδρομη επικοινωνία με τον κόσμο που συνέρρεε για συμπαράσταση. 

Ως ελληνική κοινωνία βρισκόμαστε σε τόσο κρίσιμο χωροχρονικό σημείο που αποτελεί πλέον αδήρριτη ανάγκη το να αντιληφθούμε πως οι τρόποι οργάνωσης του αγώνα είναι ζητούμενο κάθε φορά όχι δεδομένο.

Παράλληλα από τις 14 Ιουνίου στον περιβάλλοντα χώρο του ραδιομεγάρου άρχισε να πραγματοποιείται ανοιχτή συνέλευση με οριζόντιες διαδικασίες, η οποία επεδίωξε τη σύνδεση του αγώνα στην Ε.Ρ.Τ. με άλλους διεθνείς και κινηματικούς αγώνες, την αμοιβαία αλληλεγγύη με τους τέως εργαζόμενους της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης καθώς και τη συνδιαμόρφωση μιας αυτοδιαχειριζόμενης ροής προγράμματος που να αναδεικνύει τα κοινωνικά προβλήματα και να προάγει τον πολιτισμό.

Ωστόσο το σημαντικό θέμα που τίθεται και αφορά στη λειτουργία των ανοιχτών συνελεύσεων είναι ο βερμπαλισμός του πλεονάζοντος ή επαναλαμβανόμενου σχολίου. Αυτός ο βερμπαλισμός αφαιρεί την αυθόρμητη δύναμη και μειώνει την αποτελεσματικότητα των συνελεύσεων, καθώς τους προσδίδει χαρακτήρα κυρίως διαπιστωτικό, επεξηγηματικό της τρέχουσας πραγματικότητας. 

Σήμερα όμως υπάρχει η πολυτέλεια χρόνου για κάτι τέτοιo; 

Ο βερμπαλισμός μπορεί να προκύπτει είτε από την έλλειψη εμπειρίας και συμμετοχής των πολιτών στα κοινά, είτε από το γεγονός πως ορισμένοι/-ες μπορεί να νοιώθουν ευεργετικές τις ψυχοθεραπευτικές ιδιότητες της συμμετοχής τους σε μία ανοιχτή λαϊκή συνέλευση. Ενδεχομένως όμως ο βερμπαλισμός αυτός λειτουργεί ως εργαλείο για την έντεχνη έγχυση στα πλήθη της αυθυποβολής της κατωτερότητας των πολιτών έναντι της εξουσίας.

Η έντεχνη έγχυση αυθυποβολής της κατωτερότητας και ο βερμπαλισμός του επαναλαμβανόμενου σχολίου ως μεθοδολογικές τακτικές διαφόρων κρατικών υπηρεσιών πληροφοριών, είναι ενδεχόμενο να εφαρμόζονται από υπαλλήλους σε διατεταγμένη υπηρεσία που επιχειρούν να διασπάσουν και να διαλύσουν την αποτελεσματική λειτουργία των προαναφερόμενων συνελεύσεων. Να επιδιώκονται δηλαδή με συστηματικό κι επαγγελματικό τρόπο η αποσύνδεση της αυθόρμητης σκέψης με τη συνειδητή πράξη, η αποξένωση της διαπίστωσης και ανάλυσης της πραγματικότητας από τη δράση και το σχέδιο οργάνωσής της. 

Ο τρόπος οργάνωσης του αγώνα είναι απαραίτητο να εστιάζεται στην προτροπή για να επιτευχθούν, μέσα από την επαφή με ευρεία σύνολα ανθρώπων, νέα επίπεδα δράσεων τόσο σε πολιτισμικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο.

Η αλήθεια μπορεί να είναι σκληρή αλλά η αλήθεια πρέπει να λέγεται. Διότι η τραγική διαχείριση του παρόντος προκαλεί μόνο πόνο και καταστροφή.

Είναι ανάγκη να καλλιεργηθούν οι συνθήκες για μία πολιτισμική επανάσταση ικανή να εκριζώσει την κουλτούρα της ανάθεσης που επί δεκαετίες έχει αλλοτριώσει τις συνειδήσεις πολλών νεοελλήνων. Ώστε να προκύψει μία δημιουργική ανασύσταση του πνεύματος έναντι της ύλης, τόσο δυνατή που να μπολιάσει τον κόσμο με ενεργοποιό δύναμη. 

Αυτή η δύναμη είναι σημαντική για να μπορέσει ο κόσμος να μη συνηθίσει τη φρίκη.

Η κεντρική ιδέα αυτής της πολιτισμικής επανάστασης δύναται να είναι η ενεργή και ανιδιοτελής ενασχόληση του πλήθους με τα κοινά.

Άλλωστε είναι τραγική ειρωνία στους καιρούς που ζούμε στην Ελλάδα – των εκατομμύριων ανέργων, των χιλιάδων αυτοκτονιών εξαιτίας των ακολουθούμενων μνημονιακών πολιτικών, των χιλιάδων Ελλήνων μεταναστών, των νοικοκυριών χωρίς φαγητό, κ.ο.κ. – η τηλεόραση και το ραδιόφωνο να μη βγαίνουν από τα στούντιο, να μην εισχωρούν μέσα στην ίδια τη ζωή, να μην αναδεικνύουν τον καθημερινό πολίτη ως βασικό πρωταγωνιστή της ελληνικής και διεθνούς ειδησεογραφίας.

Διότι όπως επισημαίνει ο Ροβήρος Μανθούλης στο βιβλίο του «Το Κράτος της Τηλεόρασης»: “Ένας τηλεοπτικός Σταθμός δεν έχει ανάγκη από λογοκρισία, αλλά από Πολιτική προγράμματος. Η Πολιτική προγράμματος δεν είναι πολιτικό πρόγραμμα, ούτε απολιτικό πρόγραμμα, αλλά ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο θα πρέπει να δίνεται η δυνατότητα ελεύθερης πολιτικής και καλλιτεχνικής έκφρασης, με σκοπό την άνοδο του πνευματικού και κριτικού επιπέδου του κοινού.² ” 

Η Πολιτική προγράμματος σ’ ένα αυτοδιαχειριζόμενο εγχείρημα, προϋποθέτει την ισότιμη και αμφίδρομη σχέση όλων όσων συμμετέχουν σ’ αυτό, δηλαδή τόσο των εργαζόμενων όσο και της ευρύτερης κοινωνίας. Σήμερα μετά από εξήντα έξι μέρες ανοιχτής Ε.Ρ.Τ., έχει αρχίσει να αποδεικνύεται έμπρακτα πλέον πως η υιοθέτηση νέων προτύπων εργασίας με οριζόντιες αμφίδρομες σχέσεις (μη ιεραρχία επί της ουσίας) κατά την παραγωγή του ραδιοτηλεοπτικού προϊόντος οδηγεί σε αποτελεσματικότερη διαδικασία πραγματικής δημιουργίας. Τούτο συμβαίνει διότι σε μία τέτοια διαδικασία παραγωγής, καλλιεργείται η έννοια του κοινωνικού αυτοελέγχου που χρειάζεται να είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της προαναφερόμενης πολιτισμικής χειραφέτησης. 

   

Άλλωστε όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Charles Siepmann στο βιβλίο του Radio, Television and Society³ : “Η θεωρία του Κοινό ίσον Μάζα είναι εκείνη η ψευδαίσθηση που κυριεύει όσους τεχνoκράτες συνήθισαν βλέπουν τους ανθρώπους σα νούμερα και όχι σαν πρόσωπα, όσους συνήθισαν να βλέπουν τον άνθρωπο ως μέσον που θα τους βοηθήσει να φτάσουν σε κάποια επιστημονική απόδειξη, κι όχι ως να ήταν αυτό το ίδιο το αντικείμενο του έργου τους. Είναι η θεωρία που τους επιτρέπει να ισχυρίζονται, αψηφώντας την ίδια τη γλώσσα, πως οι λέξεις «μεγαλύτερος» και «καλύτερος» είναι συνώνυμες. Η θεωρία αυτή δεν είναι μόνο ύβρις για τη «μορφωτική δημοκρατία» που υπαινίσσεται, αλλά η μόνη ονομασία που της αξίζει είναι η «χυδαία εκμετάλλευση».”

Όταν μία κυβέρνηση αποφασίζει και διατάζει τη διακοπή της λειτουργίας των δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών μέσων ουσιαστικά δείχνει την απόσταση που τη χωρίζει από το λαό και τους πνευματικούς του ανθρώπους. Αρκετά χρόνια βιώνουμε ένα τεράστιο πνευματικό χάσμα μεταξύ του λαού και όλων αυτών που στο όνομά του κατέχουν την εξουσία.  

Για παράδειγμα στην ελληνική χερσόνησο των αρχαίων χρόνων, δεν υπήρχε αυτό το πνευματικό χάσμα που παρατηρείται σήμερα ανάμεσα στο λαό και στην εξουσία του. Ο Αριστοτέλης στη Ρητορική⁴, αξιολογεί τη δύναμη της πειστικότητας του προφορικού λόγου, θεωρώντας την ανάλογη με την ακεραιότητα του ομιλητή, τη σοβαρότητα του επιχειρήματος και την αποδεικτικότητα του συλλογισμού. 

Στις μέρες μας αν ρίξουμε μια ματιά στο χώρο των ιδιωτικών μέσων μαζικής επικοινωνίας, διαπιστώνουμε πως όχι μόνο δεν ισχύουν οι προαναφερόμενες αξίες του Αριστοτέλη αλλά διαρκώς ένα σημαντικό τμήμα των προαναφερόμενων μέσων παραβιάζει στοιχειώδεις κανόνες δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Αν προχωρήσει λίγο η δημοσιογραφική έρευνα εύκολα εξακριβώνει πως τα ίδια πρόσωπα που εμφανίζονται ως αφεντικά αυτών των μ.μ.ε. εμπλέκονται σε περιπτώσεις νεοπλουτισμού και φοροδιαφυγής εις βάρος του δημόσιου συμφέροντος και την ελληνικής κοινωνίας. 

Στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη ζούμε μιαν εποχή που είναι ανάγκη να καλλιεργηθούν ευρείες κοινωνικές συμμαχίες με χαρακτηριστικά διαταξικά τόσο μέσα στη χώρα όσο κι έξω από αυτή, με άλλες χώρες και λαούς. Για να χτιστούν αυτές οι συμμαχίες είναι απαραίτητο να επικοινωνηθεί το μήνυμα στους ανθρώπους που μπορούν να αντεπεξέρθουν. 
 

Η αυτοδιαχείριση ως πολιτική και φιλοσοφική θέση, που αφορά και στην παραγωγή, είναι εφικτό να αποτελέσει μία σοβαρή αντιπρόταση απέναντι στη βαρβαρότητα των εφαρμοζόμενων πολιτικών που προκαλούν τη φτωχοποίηση, την εξαθλίωση, την εξόντωση και τον εκφασισμό της κοινωνίας. Μπορεί να αποτελέσει το βασικό δομικό χαρακτηριστικό για την πολιτισμική επανάσταση που τόσο ανάγκη έχει η Ελλάδα αλλά και η Ευρώπη. 

Η πρώτη ανάμνηση που έχω από την Ε.Ρ.Τ. ανασύρεται από τα χρόνια της παιδικής μου ηλικίας όταν έπαιζα στον κήπο του οικογενειακού σπιτιού και άκουγα από το ραδιόφωνο τους ήχους της Λιλιπούπολης. Με την ευκαιρία αυτή λοιπόν θέλω να συνοδεύσω τις φωτογραφίες και το κείμενο της σημερινής ανάρτησης με μουσική και στίχους από τη Λιλιπούπολη.

(Εδώ Λιλιπούπολη (Full Album) - YouTube)

Υ.γ. Οι τρεις πρώτες φωτογραφίες της σημερινής ανάρτησης έχουν δημοσιευθεί για πρώτη φορά στη νορβηγική εφημερίδα Klassekampen, στο φύλλο της Πέμπτης 27 Ιουνίου δύο χιλιάδες δεκατρία.

Πηγές 

1. Μάνος Χατζιδάκις, Τα Σχόλια του Τρίτου, Εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα 1980.

2. Ροβήρος Μανθούλης, Το Κράτος της Τηλεόρασης, Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1981.

3. Charles A. Siepmann, Radio Television and Society, Oxford University Press, New York 1950.

4. Αριστοτέλης, Ρητορική, Tόμος Β, Κεφάλαιο 2.

Λήψη φωτογραφιών από © Δημήτρη Β. Γερονίκο στο κτίριο και στον κήπο του ραδιομεγάρου της Ελληνικής Ραδιοφωνίας Τηλεόρασης, στην Αθήνα, κατά τη διάρκεια της περιόδου μεταξύ των ημερών 11 Ιουνίου και 28 Ιουλίου δύο χιλιάδες δεκατρία.

 

Las fotografías son realizadas por © Dimitris V. Geronikos en las instalaciones y el jardín de la radiotelevisión griega, en Atenas, durante el período entre el 11 de junio y el 28 de julio de dos mil trece.

Photo shoots by © Dimitris V. Geronikos in the main building and its garden of Greek radio television, during the period between June 11 and July 28 of two thousand thirteen.