Hábitats con velocidad, paisajes en movimiento : Ενδιαιτήματα με ταχύτητα, τοπία εν κινήσει : Habitats with speed, landscapes in motion

Τα καλοκαίρια στο αγροτόσπιτο της γιαγιάς και του παππού μέσα στον ηλειακό κάμπο, ατενίζαμε από μακριά το οτομοτρίς¹ να διασχίζει το Τοπίο στη γραμμή του ορίζοντα, αφήνοντας πίσω του νιφάδες καπνού ακολουθούμενες από το χαρακτηριστικό σφύριγμα του συρμού. 

Το ταξίδι με σιδηρόδρομο από το Κουρτέσι της Ηλείας στο οικοσύστημα της Λίμνης Καϊάφα, ήταν η μέγιστη θερινή απόλαυση με δυνατότητα εξερεύνησης και απεικόνισης των διαφορετικών ενδιαιτημάτων μέσω γρήγορης οπτικοακουστικής καταγραφής.

Όπως ενδεχομένως αντιλαμβάνεστε τα τραίνα ανέκαθεν αποτελούν προσωπική προτεραιότητα στις επιλογές μετακίνησής μου ακόμη και σήμερα, όχι για λόγους νοσταλγίας αλλά για βασικές υπαρξιακές αγωνίες που αφορούν στην αειφορία των ζωών μας.

Ομοιότροπα σε μία χώρα όπως η Ισπανία το ταξίδι με το οτομοτρίς είναι ψυχαγωγία, όπως αυτό διασχίζει την ιβηρική χερσόνησο υπό τις καλλίτερες προϋποθέσεις. Η λειτουργία των σιδηροδρόμων εκεί, δημιουργεί ένα νευραλγικό δίκτυο ευρύτατου φάσματος χερσαίων μεταφορών. Αυτές οι δημόσιες υποδομές στο σύνολό τους, επιτρέπουν τη μεταφορά ανθρώπων και εμπορευμάτων με μικρό αποτύπωμα άνθρακα, από εκεί που βρίσκονται εκεί που θέλουν να πάνε.

Με αυτόν τον τρόπο διαρθρώνεται ένας ιστός επιμέρους σιδηροδρομικών δικτυώσεων τόσο μεταξύ όσο και περιφερειακά των μεγάλων πόλεων, ώστε ο κάτοικος της υπαίθρου να μην αποκόπτεται από το άστυ και αντίστροφα.

Ο πληθυσμός των αγροτικών κοινοτήτων στην Ισπανία ξεπερνά τα 7,5 εκατομμύρια άτομα σε σύνολο 48 εκατομμυρίων. Συγκεκριμένα, ο αριθμός εγγεγραμμένων σε αγροτικούς δήμους -οι οποίοι έχουν λιγότερους από 30.000 κατοίκους και πυκνότητα πληθυσμού μικρότερη από 100 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο- ανέρχεται σε 7.538.929 ανθρώπους, σύμφωνα με στοιχεία της απογραφής του 2020∙ αριθμός που αντιπροσωπεύει το 15,9% του ισπανικού πληθυσμού. Παράλληλα οι εκτάσεις αγροτικής παραγωγής και πραγματικής τοπικής οικονομίας καταλαμβάνουν έκταση άνω του 84% της συνολικής επιφάνειας της χώρας.²

Ο σιδηρόδρομος είναι σε μεγάλο βαθμό ηλεκτροδοτημένος και εκπέμπει σαφέστατα λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα από τα αντίστοιχα οδικά ή αεροπορικά ταξίδια. Αντιπροσωπεύει μόνο το 0,4% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την ίδια στιγμή που οι μεταφορές αντιπροσωπεύουν το 25% των συνολικών εκπομπών της.

Αποτελεί μοναδικό τρόπο μεταφοράς που δύναται να μειώνει σταθερά αφενός τις εκπομπές αερίων -τα οποία επιτείνουν το φαινόμενο του Θερμοκηπίου- και αφετέρου την κατανάλωση ενέργειας κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών ενώ χρησιμοποιεί όλο και περισσότερο ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Το 2023, η Ισπανία πρωτοστάτησε στη δημιουργία 3.190 χιλιομέτρων σιδηροδρομικών γραμμών υψηλής ταχύτητας, σημειώνοντας αύξηση κατά 66% από τα 1.919 χιλιόμετρα του 2013. Λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα δεδομένα, θέλησα να διατρέξω τη διαδρομή από τη Βαρκελώνη στη Μαδρίτη με την υπερταχεία σιδηροδρομική σύνδεση και διαδικτυακή αγορά εισιτηρίου στα τριανταεννέα ευρώ και ογδόντα λεπτά, τρεις ημέρες πριν την αναχώρηση.

Το ταξίδι διήρκεσε τρεις ώρες και δώδεκα λεπτά διανύοντας μια απόσταση 505 χιλιομέτρων στην ηπειρωτική χώρα περί τα τέλη Ιουλίου του περασμένου καλοκαιριού. Από τα παράθυρα των βαγονιών εναλλασσόταν μωσαϊκό διαφορετικών οικοσυστημάτων προστατευόμενων για τη βιοποικιλότητά τους με καλλιεργούμενες περιοχές κηπευτικών, οπωροφόρων δένδρων, ελαιώνων, σιτηρών, αμπέλου και άλλων φυτικών ειδών. Ποικιλομορφία μεσογειακών ενδιαιτημάτων σε κίνηση με ταχύτητα που προσέγγιζε τα 250 χιλιόμετρα ανά ώρα.

Ιστορικά, η πρώτη καταγραφή οργανωμένου συστήματος τέτοιου τύπου μεταφορών αποτυπώνεται στη γραμμή τριών χιλιομέτρων του λιθόστρωτου δρόμου Διόλκου που χρησιμοποιούταν για την από ξηράς μεταφορά πλοίων στον Ισθμό της Κορίνθου, τον 6ο αιώνα π.Χ.. Οι πλατφόρμες κινούνταν από σκλάβους και οδηγούνταν μέσα από αυλάκια σκαμμένα σε πέτρα. Η γραμμή παρέμεινε σε λειτουργία για 600 χρόνια.³

Ωστόσο, στη σύγχρονη νεοελληνική πραγματικότητα η κατάσταση του σιδηροδρομικού δικτύου έχει προ πολλού υποβαθμιστεί ως δημόσια υποδομή ήτοι Κοινό Αγαθό, με συνέπεια την Τραγωδία των Τεμπών ∙ όπου πενήντα επτά άνθρωποι θυσιάστηκαν στο βωμό της εγκατάλειψης μιας τόσο σπουδαίας λειτουργίας, εν έτει δύο χιλιάδες είκοσι τρία.

Η χώρα μας καταγράφει τη χαμηλότερη πυκνότητα με 14 μέτρα σιδηροδρομικής γραμμής ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο συγκριτικά με την υπόλοιπη Ευρώπη. Αντιθέτως, η μεγαλύτερη πυκνότητα σιδηροδρομικού δικτύου αποτυπώθηκε στην Τσεχία με 123,2 μέτρα γραμμών ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, ενώ άλλες χώρες της Ε.Ε. με υψηλή πυκνότητα ήταν το Βέλγιο (119,2 m/km²), η Γερμανία (109,5 m/km²) και το Λουξεμβούργο (104,8 m/km²).⁴

Το πλέον φθηνό και οικολογικό μέσο μεταφοράς δεν καταλαμβάνει το χώρο που θα μπορούσε να του αναλογεί προκειμένου να διευκολύνει την άμεση επικοινωνία των τοπικών κοινωνιών της ελληνικής χερσονήσου, διαδραματίζοντας έτσι πρωταγωνιστικό ρόλο στην αναζωογόνηση κι ενδυνάμωσή τους. Αυτήν είναι η κυνική πραγματικότητα που περιγράφεται εύγλωττα και με τους αριθμούς του πίνακα στη συνέχεια, το οποίο αφορά στις επενδύσεις δημόσιων υποδομών για σιδηροδρομικές μεταφορές της κάθε χώρας μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πηγή των στοιχείων το Διεθνές Φόρουμ Μεταφορών.⁵

Πηγές:

1. Οτομοτρίς σημαίνει αυτοκινούμενο επιβατικό σιδηροδρομικό όχημα, βαγόνι τρένου που διαθέτει δική του μηχανή. Ως λέξη αποτελεί λόγιο δάνειο από τη γαλλική γλώσσα. οτομοτρίς - Βικιλεξικό [προσπελάστηκε στις 25 Μαρτίου 2025].

2. La población de las áreas rurales en España supera los 7,5 millones de personas [προσπελάστηκε στις 15 Μαρτίου 2025].

3. Ferrocarril - Wikipedia, la enciclopedia libre [προσπελάστηκε στις 15 Μαρτίου 2025].

4. EU high-speed rail lines grew to 8 556 km in 2023 - News articles - Eurostat [προσπελάστηκε στις 15 Μαρτίου 2025].

5. Αναφορά 2023 Παρατηρητήριο Σιδηρόδρομου στην Ισπανία  https://cdn.transportes.gob.es/portal-web-transportes/ferroviario/observatorio/OFE-2023.pdf  [προσπελάστηκε στις 15 Μαρτίου 2025].

Κείμενο, βίντεο και φωτογραφία: © Δημήτρης Γερονίκος

Texto, video y fotografía: © Dimitris Geronikos

Text, video and photo: © Dimitris Geronikos