Define Normal: El Capricho [: Το Καπρίτσιο], ένας ιστορικός καλλιτεχνικός κήπος του 18ου αιώνα

Το Καπρίτσιο θα μπορούσε να είναι τίτλος ντοκυμαντέρ για την κατάσταση και τη διαχείριση που βιώνουν ορισμένα νεοελληνικά πάρκα. Στην πραγματικότητα όμως, το πάρκο “El Capricho” είναι ένας ιστορικός και καλλιτεχνικός κήπος της Μαδρίτης, που εκτείνεται σε έκταση 140 στρεμμάτων στη συνοικία Alameda de Osuna της περιοχής Barajas, βορειανατολικά του κέντρου της ισπανικής πρωτεύουσας. Δημιουργήθηκε από τη Δούκισσα της Οσούνα, μεταξύ 1787 και 1839, για να πραγματοποιήσει μια συγκεκριμένη επιθυμία της: έναν ιδιωτικό κήπο που αναδυκνείεται μέσα από θεματικούς χώρους, όπου οι δούκες μπορούσαν να ψυχαγωγηθούν και πραγματοποιήσουν τις φαντασιώσεις τους, του δέκατου όγδοου αιώνα.¹

Ο κήπος περιέχει τρία διαφορετικά στυλ: το parterre ή γαλλικό κήπο, το αγγλικό τοπίο και το ιταλικό giardino. Στο προαστιακό αυτό ενδιαίτημα, καλλιτέχνες όπως ο συνθέτης Boccherini ή ο ζωγράφος Goya εργάστηκαν στους χώρους του, όπου για παράδειγμα ο Goya ζωγράφισε τους πίνακες “El Columbio” και “La pradera de San Isidro”.

Είναι ένας κήπος που επισημαίνεται σε αγγλικές, γαλλικές, και ιταλικές αναφορές, ήδη από την εποχή που δημιουργήθηκε. Αναφορές που αντικατοπτρίζουν τις καλλιτεχνικές επιρροές των σχεδιαστών του, καθώς αποτελεί το μοναδικό κήπο ρομαντισμού που υπάρχει στη Μαδρίτη με σημαντικά πολιτιστικά χαρακτηριστικά και στοιχεία κηποτεχνίας όπως λαβύρινθοι από θάμνους, ρυάκια και λίμνες μέσα στα οποία ζουν κύκνοι, πάπιες και άλλα ζώα.

Το στοιχείο του λαβύρινθου στο πάρκο "El Capricho" είναι εμφανές και καταλαμβάνει πρωταγωνιστικό ρόλο. Λαβυρίνθια διαγράμματα μέσα σε κήπους, συναντούμε στους διαφορετικούς πολιτισμούς και θρησκείες από τους προϊστορικούς ακόμα χρόνους. Στην Αρχαιότητα αντιπροσωπεύει το σπίτι του Δαίδαλου και ταυτίζεται με τον μύθο του Θησέα και του Μινώταυρου. Από το δέκατο πέμπτο αιώνα ο λαβύρινθος εμφανίζεται ως διακοσμητικό μοτίβο στην κηποτεχνία, εξακολουθώντας να εμφανίζει ισχυρό συμβολικό χαρακτήρα. Για κάποιους στοχαστές ο Λαβύρινθος συμβολίζει το ασυνείδητο, το λάθος και την απόσταση από την πηγή της ζωής, ενώ για άλλους χρησίμευε για την υπεράσπιση της αρχικής πρόσβασης στην ιερότητα, την αθανασία και την απόλυτη πραγματικότητα.

Ο λαβύρινθος του "El Capricho" αναπαράγει τον αισθητικό, διακοσμητικό χαρακτήρα της στιγμής και ανταποκρίνεται στo ρομαντικό ρυθμό που είναι παρόν σε όλον τον κήπο. Επαναφυτεύθηκε το έτος 1987 με βάση τον αρχικό σχεδιασμό του 1870, και σχηματίστηκε με φυτά Δάφνης (Laurus nobilis L.), σκούρο πράσινο πολυετή θάμνο, κατάλληλο για το σχηματισμό υψηλών φραχτών. Η ελάχιστη διαδρομή προς το κέντρο είναι 370 μέτρα και η έξοδος από αυτόν 319 μ..

Την εποχή που δημιουργήθηκε ο κήπος, αναδύονταν στην Ευρώπη το πολιτιστικό ρεύμα του ρομαντισμού με σαφείς άλλωστε επιρροές στο κηποτεχνικό του μοτίβο. To επίθετο “ρομαντικός” - όπως και ο όρος “ρομαντισμός”, που γεννήθηκε στην Αγγλία - δήλωνε αρχικά ένα τοπίο ειδυλλιακό, γραφικό, που η θέα του συγκινούσε τον παρατηρητή. Πολύ σύντομα, μια ολόκληρη αισθητική “σχολή”στη Γερμανία αναφέρονταν με επιμονή σε ό,τι ονόμαζε “ρομαντικό”. Απορρίπτοντας την κλασσική αισθητική (συμπεριλαμβανομένης κι εκείνης που επικρατούσε στη Γαλλία), κήρυττε την επιστροφή στις ρίζες των ευρωπαϊκών εθνικών πολιτισμών, οι οποίοι θα επανεύρισκαν έτσι την αρχική καθαρότητά τους, εκείνη δηλαδή που είχαν κατά το Χριστιανικό Μεσαίωνα. Βαθμιαία, οι αντιπαραθέσεις πήραν συγκεκριμένη μορφή: τον αρχαϊκό, ειδωλολατρικό, νοτιοευρωπαϊκό κλασσικισμό εκτόπισε ο μεσαιωνικός, βορειοευρωπαϊκός ρομαντισμός.²

To πάρκο κρύβει ένα ακόμη μυστικό: τη διάσημη αποθήκη του στη θέση Jaca, ένα θύλακα του Εμφυλίου Πολέμου, μοναδικό στην Ευρώπη για την τρέχουσα κατάσταση διατήρησής του, που στέγασε το αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού του Κέντρου. Το καταφύγιο - των 2.000 τετραγωνικών μέτρων βρίσκεται 15 μέτρα κάτω από τη γη και μπορεί να αντέξει έως και 100 κιλά βόμβες - χτίστηκε μέσα στο πάρκο γύρω στο 1937, εκμεταλλευόμενο τη μακρινή του ακόμα απόσταση από το μέτωπο του πολέμου, τις καλές επικοινωνίες του και τις δασικές εκτάσεις που ευνοούν ως κατάσταση το καμουφλάζ.³

Μετά από δεκαετίες εγκατάλειψης, το 1974 αγοράστηκε από το Δήμο Μαδρίτης και το 1985 ανακυρήχθηκε σε Αγαθό Πολιτιστικού Ενδιαφέροντος. Από το 2005 γιορτάζονται οι εποχές Άνοιξης, Καλοκαιριού και Φθινοπώρου, με συναυλίες, θέατρο και χορό. Ενώ από το Μάιο του 2016, επίσης είναι επισκέψιμος ο χώρος που αποτελούσε το κεντρικό γραφείο του Δημοκρατικού Στρατού στη Μαδρίτη, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου.

Με μια μόνο βόλτα στον ιστορικό κήπο, εύκολα γίνεται αντιληπτή η άρτια οργάνωση των υπηρεσιών διαχείρισής του, ενώ εντυπωσιάζει θετικά η πληθώρα ζωγράφων που δημιουργούν μέσα του. Επίσης, συναντούμε ιστορικές και περιβαλλοντολογικές ξεναγήσεις, εκπαιδευτικά σεμινάρια εικαστικών για παιδιά, νέους κι ενήλικες, κηποτέχνες που φροντίζουν τα φυτά, κοινωνικές εκδηλώσεις, και πολλούς επισκέπτες όλων των ηλικιών. Πρόκειται για ένα ζωντανό κύτταρο ιστορίας και αναψυχής άνω των διακοσίων ετών, με μεγάλη επισκεψιμότητα και αγάπη από τους Μαδριλένιους και όχι μόνον αυτούς.

Το πάρκο El Capricho είναι προσβάσιμο στα κύρια τμήματά του, από ανθρώπους με μειωμένη κινητικότητα.

Τον Οκτώβριο του 2017 και Δεκέμβριο του 2018 που επισκέφτηκα το προαναφερόμενο πάρκο, έμεινα με την εικόνα ότι ως οικοσύστημα αποτελεί ένα ωραίο παράδειγμα για το πως μία δημοτική αρχή μπορεί να διαχειρίζεται προς όφελος της κοινωνίας ένα αγαθό δημοσίου συμφέροντος. Η επικαιρότητα μιας τέτοιας διαχείρισης στις μέρες μας είναι πολύ σημαντική, καθώς είναι γεγονός ότι ο ρομαντισμός πλέον αφορά στο παρελθόν. Στους καιρούς μας, ενδυναμώνεται η πολιτική φιλοσοφία που αφορά στην υπαρξιακή σχέση του ανθρώπινου είδους με τη βιωσιμότητα του πλανήτη γη σε συνάρτηση με την τεχνολογική επανάσταση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου και την κλιματική έκτακτη ανάγκη.

Ο τρόπος με τον οποίο ένα πάρκο μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο και να λειτουργήσει ως εφαλτήριο για τη βελτίωση του βιωτικού επιπέδου, ως χώρος ολοκλήρωσης των κοινωνικών σχέσεων κι επαφής με τη φύση, ως κοινωνικό εργαστήριο που προωθεί την εκπαίδευση και ψυχαγωγία των χρηστών του, με έμφαση σε τέχνη & πολιτισμό, αθλητισμό & προστασία του περιβάλλοντος, αυτοδιαχείριση γης & ελεύθερου χρόνου.

Δημόσιοι χώροι ως κοινά αγαθά δηλαδή, όπου οι άνθρωποι μπορούν να εκπαιδεύονται καθημερινά, προκειμένου να αντιλαμβάνονται τη σημασία των πληγών που έχουμε ως είδος προκαλέσει στον πλανήτη.

Το “El Capricho” είναι ένα από αυτά τα ιστορικά πάρκα που λειτουργούν ως οικοσυστήματα μέσα στα οποία μπορεί να επικαιροποιείται ο ρόλος του ανθρώπου για να προστατεύσει το περιβάλλον και τους φυσικούς του πόρους, ανατρέποντας θεωρίες του παρελθόντος που λογάριαζαν τους προαναφερόμενους πόρους ως συντελεστή παραγωγής και μόνον αυτό.

Λειτουργεί ως απάντηση στην κρίσιμη ερώτηση: Τι θέλουμε; Nα επιβιώνουμε ρουφώντας με λαίμαργο τρόπο τους φυσικούς πόρους ή να ζούμε σε αειφόρο σχέση με τα οικοσυστήματα που μας φιλοξενούν;